Podstawowe elementy notacji muzycznej

Dźwięki odległe od siebie o oktawę są bardzo podobne i mówimy o nich-pomimo ich różnych wysokości-że posiadają tę samą jakość brzmieniową.

Oktawa podzielona jest na dwanaście równych części. Każdy trzynasty dźwięk (licząc kolejno w górę białe i czarne klawisze) jest powtórzeniem pierwszego, leżącego od niego o oktawę wyżej. Wszystkie dźwięki odległe od siebie o oktawę noszą te same nazwy.

W dalszym ciągu zajmiemy się na razie tylko białymi klawiszami.

Istnieje siedem odrębnych nazw dla białych klawiszy, gdyż każdy klawisz jest powtórzeniem pierwszego o oktawę wyżej, oto one:

Nazwy literowe c-d-e-f-g-a-h

Nazwy sylabowe do-re-mi-fa-sol-la-si.

Nazwy literowe znane były już we wczesnym średniowieczu, natomiast nazwy sylabowe ustalił mnich Guido z Arezzo (IX w.), biorąc pierwsze sylaby tekstu z hymnu do św. Jana. Początkowe sylaby wierzy hymnu dały nazwy poszczególnym nutom:

Sylabę si, odpowiadającą  dźwiękowi h, której utwór powyższy nie zawiera, wzięto z w XVI wieku (Anzelm z Flandrii) z pierwszych liter wyrazów Sancte Joannes, będących zakończeniem strofki hymnu. W wieku XVII teoretyk włoski G. B. Doni zmienił niewygodne do śpiewania ut na do.

Oprócz powyższych sposobów-literowego i sylabowego zapisu dźwięków-istnieje zapis nutowy. Jest to najwyraźniejszy i najdokładniejszy sposób notacji muzycznej.

Nuta jest to umowny znak graficzny wyrażający wysokość dźwięku oraz jego wartość czasową. Zapisu nutowego dokonujemy na tzw. systemie pięcioliniowym, zwanym krótko pięciolinią.

Linie liczymy od dołu ku górze . Nuty piszemy na liniach, między liniami (na polach), nad liniami oraz pod liniami. W razie potrzeby dopisuje się linie dodane górne lub dolne. Linie dodane górne liczymy od dołu do góry, linie dodane dolne - w kierunku odwrotnym.

  Sale prob. Sale prób. Sala prob Wroclaw. Sala prób Wrocław. 

O położeniu nuty mówimy: nuta na pierwszej linii, na drugiej linii, nuta nad pierwsza linią lub na pierwszym polu, nuta nad piątą liną, nuta na pierwszej dodanej górnej, nuta na pierwszej dodanej dolnej, nuta nad pierwszą, nad drugą dodaną górną, nuta pod pierwszą, pod drugą dodaną dolną itd.

Dla instrumentów takich jak skrzypce, klarnet, trąbka itd., zapisu dokonujemy na jednej pięciolinii.

Gdy do zapisu potrzeba więcej niż jednej pięciolinii łączy się je razem, i tak dla fortepianu, harfy i organów stosuje się tzw. akoladę (klamrę): kilka głosów wokalnych czy instrumentalnych na kilku pięcioliniach łączy się klamrą (akoladą).

Wymieniony poprzednio szereg dźwięków, oznaczony literami alfabetu czy też sylabami, odnosi się - jak już powiedzieliśmy - tylko do białych klawiszy. Szereg ten nazywa się szeregiem podstawowym, czyli diatonicznym.

Dla zanotowania dźwięków znajdujących się pomiędzy dźwiękami szeregu diatonicznego (na rycinie klawiatury " podział oktawowy" są to czarne klawisze stosuję się dodatkowe znaki.

Nuta napisana na pięciolinii nie określa wysokości dźwięku, dopóki na jej początku nie zostanie umieszczony klucz. Klucz jest to znak, który wyznacza na pięciolinii położenie dźwięku, zwanego dźwiękiem kluczowym, a w stosunku do niego wszystkie pozostałe dźwięki.

W dzisiejszej praktyce muzycznej są w użyciu trzy klucze:

- klucz G wskazujący dźwięk g razkreślne

- klucz C wskazujący dźwięk c razkreślne

- klucz F wskazujący na dźwięk f

Powstały one z przestylizowanych liter G, C, F.

Każdy z nich posiada w swym kształcie pewien charakterystyczny element wskazujący położenie dźwięku kluczowego na jednej pięciolinii.

W kluczu G jest to środek zaokrąglenia w kształcie ślimaka, w kluczu C - punkt przegięcia w połowie wysokości klucza, a w kluczu F - punkt, od którego rozpoczynamy pisanie klucza, względnie dwie kropki umieszczone obok klucza (nuta kluczowa leży na linii objętej tymi kropkami). 

Każdy z wymienionych kluczy może być umieszczony na różnej wysokości pięciolinii, wyznaczając tym samym różne położenie tej samej nuty kluczowej. 

Większość kluczy powstała na gruncie dawnej praktyki wokalnej i stąd też pochodzą ich nazwy, np. klucz dyszkantowy, sopranowy, tenorowy itp.

Notowania głosów we właściwych kluczach było bardzo wygodne, gdyż cała skala danego głosu mieściła się w granicach pięciolinii, uzupełnionej minimalną liczbą linii dodanych.

Z drugiej jednak strony użycie zbyt dużej liczby kluczy komplikuje zapis nutowy i jego przejrzystość.

Dlatego dzisiejsza praktyka muzyczna zredukowała znacznie liczbę kluczy, będących w użyciu.

Notowanie głosów we właściwych kluczach było bardzo wygodne, gdyż cała skala danego głosu mieściła się w granicach pięciolinii, uzupełnionej minimalną liczbą linii dodanych. Z drugiej jednak strony użycie zbyt dużej liczby kluczy komplikuje zapis nutowy i jego przejrzystość.

Dlatego dzisiejsza praktyka muzyczna zredukowała znacznie liczbę kluczy, będących w użyciu.

Klucz G umieszczony na pierwszej linii nazywa się dyszkantowym (dyszkant - sopranowy głos chłopięcy) lub starofrancuskim. Aktualnie nie jest używany.

Sale prob. Sale prób. Sala prob Wroclaw. Sala prób Wrocław. O obudowach głośnikowych

Klucz G umieszczony na drugiej linii nazywa się kluczem skrzypcowym lub wiolinowym (wł. violino = skrzypce), ponieważ w kluczu tym dawniej notowano zapis tylko dla skrzypiec. Jest to jedyny dzisiaj w użyciu klucz z tej grupy:

Klucz C umieszczony na pierwszej linii nazywa się kluczem sopranowym (sopran - wysoki głos żeński):

Na drugiej linii piszemy klucz C mezzosopranowy (mezzosopran - głos żeński, niższy od sopranu);